Địa điểm này thuộc xóm Thanh, làng Câu Hoan, xã Hải Thiện[1], huyện Hải Lăng, cách tỉnh lộ 8 khoảng 300m về phía Tây. Bàu nằm cạnh một ngôi chùa làng nên nhân dân địa phương gọi là Bàu Chùa. Đây là nơi ghi nhiều dấu ấn lịch sử của quân và dân Hải Thọ/Hải Lăng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ xâm lược.

Bằng Xếp hạng di tích cấp tỉnh theo Quyết định 707/QĐ-UB ngày 12/7/1996 của UBND tỉnh Quảng Trị

     Năm 1949, thực hiện chỉ thị của Trung ương Đảng (tháng 3/1949), “vạch mặt bọn bản nước Bảo Đại” và chủ trương của Liên Khu ủy (tháng 4/1949) “triệt để phá tề, vạch mặt bọn bản nước, phá ảnh hưởng của bù nhìn Bảo Đại”, quân và dân Quảng Trị đã đồng loạt mở một đợt tiến công rộng khắp ở cả miền núi, đồng bằng và đô thị góp phần phá tan ý đồ chính trị của địch.

     Ngày 06/6/1949, bọn tay sai thực dân Pháp tổ chức một cuộc biểu tình nhằm ủng hộ và gây uy tín cho Bảo Đại tại Hải Lăng. Chúng cho hai trung đội bảo vệ đoàn biểu tình này. Nắm được âm mưu của địch, du kích xã Hải Thọ phối hợp với một bộ phận của tiểu đoàn 230 bộ đội địa phương tỉnh, cải trang trà trộn vào đoàn biểu tình. Khi đến trận địa phục kích, hai trung đội ngụy binh bị lực lượng ta bao vây tiêu diệt. Được tin, 2 trung đội hộ tống đoàn biểu tình bị diệt, ngụy quyền Hải Lăng huy động thêm 1 tiểu đoàn đến ứng cứu. Lúc này, tiểu đoàn 230 và du kích xã có sự hỗ trợ của tiểu đoàn 227 (trung đoàn 95), tổ chức mai phục chờ sẵn tại xóm Bàu. Khi chiếc xe cuối cùng chở quân cứu viện lọt vào trận địa thì bị lực lượng kháng chiến của ta giật mìn phá hủy và đồng loạt nổ súng tấn công. Kết quả, ta tiêu diệt 2 đại đội địch (150 tên), thu toàn bộ vũ khí, phá hủy 1 xe vận tải, thu 1 súng tiểu liên và 7 súng trường[2]

     Cuộc biểu tình ủng hộ Bảo Đại do địch tổ chức đã bị quân và dân ta biến thành cuộc biểu tình đã đảo giặc Pháp xâm lược, đả đảo Bảo Đại, khích lệ và củng cố niềm tin của nhân dân vào lực lượng cách mạng và kháng chiến.

     Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, khu vực Bàu Chùa Câu Hoan do địa hình kín đáo của các vùng rú rậm nên là nơi hoạt động mạnh mẽ của lực lượng du kích và bộ đội địa phương. Vì thế, tại địa điểm này đã diễn ra nhiều cuộc đọ sức giữa bộ đội, du kích địa phương với quân đội ngụy Sài Gòn.

     Đặc biệt ngày 21/2/1966, tại xóm Thanh, xảy ra một trận đánh giữa đơn vị K8 phối hợp với du kích xã chặn đánh 5 tiểu đoàn địch, có máy bay và 10 xe tăng yểm trợ đang trên đường đi càn quét tại thôn Câu Hoan. Kết quả, ta tiêu diệt 100 tên dịch, bắn cháy 2 xe tăng và làm bị thương nhiều tên khác. Với chiến thắng này, ta đã đánh bại kế hoạch “mùa khô lần thứ nhất” của địch, góp phần đấy quân ngụy ngày càng lâm vào thế bị động trên chiến trường.

     Khu vực vùng Bàu Chủa Câu Hoan nay là đất canh tác của nhân dân địa phương cùng với khu rú cấm được bảo tồn.

Theo: Di tích lịch sử văn hoá và danh lam thắng cảnh tỉnh Quảng Trị (Sở VH-TT&DL tỉnh Quảng Trị)